Energietransitie

De uitstoot van CO2 moet in 2050 met 95 procent zijn gereduceerd ten opzichte van 1990. Nederland heeft daarover internationale afspraken gemaakt. Het vereist een transitie van het systeem van opwekken, distribueren en gebruiken van energie. De bouwsector draagt hieraan bij door het verduurzamen van ruim 7,5 miljoen bestaande woningen en gebouwen, het realiseren van energiezuinige en aardgasvrije nieuwbouw en de aanleg van nieuwe energie-infrastructuur.

Verlaging btw-tarief zonnepanelen

Op Prinsjesdag heeft het kabinet de fiscale plannen voor 2023 gepresenteerd. Een van de fiscale maatregelen is de verlaging van het btw-tarief op de levering en installatie van zonnepanelen op woningen van 21 procent naar 0 procent per 1 januari 2023.

Wat betekent deze wetwijziging?

Landelijk beleid

Het landelijk beleid is verankerd in de Klimaatwet. In deze wet staat in welk tempo ons land de CO2-uitstoot (ten opzichte van 1990) moet terugdringen:

• 49% minder in 2030.
• 95% minder in 2050.

Aansluitend hierop heeft de overheid met meer dan honderd bedrijven en maatschappelijke organisaties in 2019 het Klimaatakkoord gesloten. Hierin staan concrete afspraken voor alle sectoren in de samenleving. In het coalitieakkoord 2021-2025 zijn de klimaatdoelen verder aangescherpt. Ook zijn er nieuwe tussenstappen bepaald: 60% CO2-reductie in 2030, 70% in 2035 en 80% in 2040.

Wat vindt Bouwend Nederland?

Bouwend Nederland onderschrijft de doelstellingen van het Klimaatakkoord. Voor ons staat daarbij voorop dat de bouwsector zich onder de juiste (markt)condities kan blijven ontwikkelen. Dit vraagt om passende wet- en regelgeving, stimulerende maatregelen, financiële incentives en een continue vraag van opdrachtgevers. Dan kunnen bedrijven investeren in duurzame innovaties, opschaling van activiteiten en het aantrekken en opleiden van vakkrachten. Hier zet Bouwend Nederland zich voor in.

Wat doet Bouwend Nederland?

Onze inzet is uitgewerkt in de programmalijn Energietransitie binnen het Meerjarenprogramma Duurzaamheid. De programmalijn omvat vier onderdelen:

Gebouwde omgeving

In het Klimaatakkoord is afgesproken dat de gehele gebouwde omgeving in 2050 van het aardgas af is en dat in 2030 1,5 miljoen bestaande woningen en gebouwen zijn verduurzaamd. Om dat te kunnen halen, stimuleren we een gebiedsgerichte aanpak en dragen we bij aan specifieke instrumenten voor woningen en utiliteitsgebouwen.

Gebiedsgerichte aanpak

Een gebiedsgerichte aanpak helpt om tempo te maken. Per gebied, wijk of buurt wordt gekeken welke technische warmteoplossing het best past en waar voorkeuren liggen. Gemeenten kunnen de collectieve vraag bundelen, een tijdspad aangeven en gefaseerd schaal creëren. Dit leggen zij vast in transitievisies Warmte en in Uitvoeringsplannen. Bouwpartijen kunnen daarop een aanbod ontwikkelen en zich organiseren. Dat maakt de overstap op aardgasvrije warmtebronnen makkelijker.

Wat doet Bouwend Nederland?

• Wij zijn actief betrokken bij het Programma Aardgasvrije wijken. In dit programma doen gemeenten en betrokken stakeholders kennis en ervaring op. Binnen dit programma zijn we lid van de adviescommissie.
• We zijn mede-initiatiefnemer van het programma 'Mensen Maken de Transitie'. Daarin werken bouw- en infrabedrijven samen met overheid en onderwijs aan een leer- en innovatieprogramma en versnelling van de wijkaanpak.
• We nemen deel aan de Adviesraad Expertise Centrum Warmte. Dit centrum ondersteunt gemeenten bij het opstellen van een warmtevisie. We brengen kennis in die belangrijk is bij het aanbesteden en contracteren van marktpartijen.

Verduurzaming collectief woningbezit

De corporatiesector kan zorgen voor schaalvergroting en is daarom een belangrijke aanjager van verduurzaming. Door de intensieve samenwerking tussen corporaties, gemeenten en uitvoerende partijen is leerwinst mogelijk. Gebundelde volumes zorgen voor een schaalsprong.

Wat doet Bouwend Nederland?

• Bouwend Nederland en Aedes wisselen kennis en ervaring uit in het kader van de Startmotor. Volgens dit programma willen woningcorporaties eind 2022 minimaal 100.000 woningen aardgasvrij maken en ongeveer de helft daarvan aansluiten op een warmtenet.
• We werken met Aedes ook samen aan de Renovatieversneller. Vanuit dit programma worden partijen ondersteund om huurwoningen sneller, beter en betaalbaar te verduurzamen. Door de samenwerking kunnen we de marktvraag beter structureren, zodat aanbieders kunnen anticiperen en versnellen.

Verduurzaming particulier woningbezit

Meer dan 4,5 miljoen Nederlandse woningen zijn eigendom van de bewoners zelf. Het is belangrijk hen te activeren om op natuurlijke momenten de juiste energiemaatregelen te treffen. Wij zien isolatie als vliegwiel voor versnelling van de bredere energietransitie. Voor een versnelling is vraagbundeling of een semicollectieve aanpak nodig.

Wat doet Bouwend Nederland?

• Wij hebben gepleit voor het Nationaal Isolatie Programma. Eind 2021 is het Rijk met dit programma gestart. Eigenaar-bewoners kunnen subsidie krijgen voor isolatiemaatregelen. Ook wordt ingezet op vraagbundeling.
• We promoten de implementatie van de 'Standaard voor Woningisolatie'. Deze standaard geeft een duidelijk handelingsperspectief voor bewoners en bouwbedrijven.
• We leveren een bijdrage aan het Landelijk Digitaal Platform. Via dit platform worden bewoners ontzorgd bij advies, uitvoering en financiering.
• We zijn betrokken bij de uitwerking van de zogenoemde contingentenaanpak. Doel is woningtypen te bundelen in contingenten die via een slimme aanpak met gestandaardiseerde, schaalbare oplossingen kunnen worden verduurzaamd.

Verduurzaming utiliteitsgebouwen

Voor het verduurzamen van utiliteitsgebouwen is het belangrijk dat er landelijke normen komen die sturen op het werkelijke verbruik (kWh/m²). Een benchmark voor diverse typen gebouwen helpt gebouweigenaren om de juiste maatregelen te treffen en de overheid om de norm te handhaven.

Wat doet Bouwend Nederland?

• We hebben bijgedragen aan de bepaling van het streefdoel voor emissiereductie in 2030 en de wettelijke eindnorm voor 2050 zoals die zijn vastgesteld in de Kamerbrief over ontwikkeling verduurzaming bestaande utiliteitsbouw. De voortgang wordt gemonitord en iedere vier jaar geëvalueerd.
• Bouwend Nederland participeert in het Platform Duurzame Huisvesting. Dit platform ontwikkelt het datastelsel Werkelijk Energieverbruik en een sectorale benchmark.
• Bouwend Nederland is mede-initiatiefnemer van BespaarGarant. Hierin wordt een open standaard ontwikkeld voor verduurzaming van utiliteitsgebouwen op basis van een technische prestatiegarantie en kostenneutrale financiering.

Energie-infrastructuur

Het Nederlandse energiesysteem verandert ingrijpend. Elektriciteit wordt op andere plaatsen en momenten opgewekt, ook door particulieren, het gasnet gaat andere gassen transporteren en er zijn steeds meer verschillende warmtenetten. Dit vraagt om versterking van de bestaande en aanleg van nieuwe energie-infrastructuur.

In het coalitieakkoord 2021-2025 is een transitiefonds van €35 miljard voor de komende tien jaar vrijgemaakt. Daarvan is meer dan €10 miljard bestemd voor de energie-infrastructuur. De eerste extra middelen komen in 2023 beschikbaar. Procedures voor projecten van nationaal belang worden verkort en versneld, vergelijkbaar met de aanpak volgens de Crisis- en herstelwet. Ook wordt extra geïnvesteerd in vakmensen die kunnen zorgen dat alles gerealiseerd wordt.

Elektriciteit

In Nederland stijgt het elektriciteitsgebruik fors, evenals het aanbod van wind- en zonne-energie. Het net is hierdoor overvol. De krapte remt de woningbouwopgave, de economische ontwikkeling en de energietransitie. Er zijn dringend maatregelen nodig zoals extra verdeelstations en verzwaring van bestaande netten.

Wat doet Bouwend Nederland?

• In nauwe samenwerking met brancheorganisatie Netbeheer Nederland werken we aan oplossingen voor bouw-gerelateerde problemen rond netcapaciteit en aansluitproblematieken. We trekken daarbij ook op met Techniek Nederland en we werken samen met VNG, IPO en de rijksoverheid.
• We willen het inzicht in bouwplannen verbeteren zodat woningbouw prioriteit kan krijgen bij investeringen in netuitbreiding. Onder de huidige regelgeving is dat voor netbeheerders niet mogelijk. We werken op dit thema daarom ook samen met het Rijk, gemeenten en provincies.

Warmte

In 2050 wordt mogelijk 15 tot 45 procent van de woningen en gebouwen in stedelijke omgevingen aangesloten op een duurzaam warmtenet. De Nederlandse bouw- en infrabedrijven zijn nodig om dit te realiseren. Hiervoor zijn spreiding en voorspelbaarheid van de opgave noodzakelijk. De programmering door overheden, uitbreidingsstrategieën van warmtebedrijven en verduurzamingsstrategieën van woningcorporaties moeten op elkaar aansluiten. Regelgeving en subsidie door het Rijk zijn daarvoor belangrijke kaders.

Wat doet Bouwend Nederland?

• Binnen Bouwend Nederland is de Vakgroep Ondergrondse Netwerken en Grondwaterbeheer. Deze vakgroep verenigt bedrijven die verantwoordelijk zijn voor de realisatie van warmtenetten in Nederland.
• We participeren in de Stichting Warmtenetwerk en zijn actief betrokken bij verschillende initiatieven van marktpartijen, kennisinstellingen, lokale overheden en woningcorporaties.
• Binnen de vakgroep werkt de ledengroep Warmte & Koude Infrastructuur (WKI) aan een strategiemodel voor efficiëntieverbetering en verlaging van maatschappelijke kosten. Doel is de warmtemarkt sneller op gang te brengen en ketenintegratie te versterken.

Waterstofgas

In het Klimaatakkoord is afgesproken om uitvoering te geven aan het Nationaal Waterstof Programma. Doel is het aanbod van groen waterstofgas te bevorderen en de benodigde infrastructuur te ontwikkelen. Daarbij zetten het Rijk en Europa in op ontwikkeling van de waterstofeconomie in Noord-Nederland en in het havengebied Rotterdam.

Wat doet Bouwend Nederland?

Bouwend Nederland ontwikkelt een programma en een waterstofagenda Bouw & Infra. Het doel is kennis op te bouwen en leden te ondersteunen bij het vinden van marktkansen. Op de waterstofagenda staan concrete activiteiten waarbij we drie sporen volgen:

• Aansluiten bij investeringen en marktbenadering, inzicht verkrijgen in contractvormen en eisen.
• Emissieloos bouwen onder andere door het gebruik van waterstof (in het kader van De Groene Koers).
• Kennis ontwikkelen en verspreiden.

Opleiding energie-infrastructuur

Er is een groot tekort aan technisch bekwaam personeel die de grootschalige uitbreiding van de energie-infrastructuur kan realiseren. Extra investeringen in de energie-infrastructuur zijn alleen haalbaar als er tegelijk wordt geïnvesteerd in de opbouw van voldoende uitvoeringscapaciteit.

Wat doet Bouwend Nederland?

• Wij zijn actief betrokken bij verschillende initiatieven voor het opleiden van vakmensen, waaronder de Stichting Branchesamenwerking Leermiddelen en Examenproducten Infratechniek.
• We zetten ons in om de instroom in de technische sector en de duurzame beroepen te stimuleren, onder andere via het Techniekpact en het initiatief Mensen Maken de Transitie.

Beleid en regelgeving

De Klimaatwet en het Klimaatakkoord vormen de kaders voor ontwikkeling van beleid en regelgeving op specifieke terreinen. Bouwend Nederland draagt daaraan bij. We leggen de focus op vraagbundeling en volume, de aanjaagfunctie van de corporatiesector, de regierol van gemeenten en stimulerende maatregelen vanuit de overheid.

Uitvoeringsprogramma Klimaatakkoord

Het Uitvoeringsprogramma Klimaatakkoord Gebouwde Omgeving is het kader voor programmatische sturing op de doelen van het akkoord. Het programma moet leiden tot een nauwere verbinding tussen praktijk en beleid, een sterkere samenhang tussen de verschillende onderdelen van het akkoord en meer uitvoeringskracht.

Het Uitvoeringsprogramma wordt aangestuurd door de Klimaatraad (met daarin de ondertekenaars van het Klimaatakkoord), de Regietafel (met de partijen die een rol hebben in de uitvoering), samenwerkingstafels per programmalijn (Gebied, Gebouw en Bron & Systeem) en een aantal werkgroepen die uitvoering geven aan afspraken of producten.

Wat doet Bouwend Nederland?

• We pleiten voor meer regie en samenhang tussen beleid en condities, praktijk en realisatie. Dan kan de bouwsector ook daadwerkelijk uitvoering geven aan de gemaakte afspraken. We brengen daarover binnen het Uitvoeringsprogramma kennis over de uitvoeringspraktijk in.
• Wij nemen deel aan de Klimaatraad en de Regietafel.
• We leveren capaciteit voor de samenwerkingstafels voor de drie programmaonderdelen.

Wet collectieve warmtevoorziening

Het voorstel voor de Wet collectieve warmtevoorziening is in 2020 aangeboden aan de Tweede Kamer. Met deze wet formuleert de overheid nieuwe spelregels voor marktordening, transparantie in de tariefstelling, leveringszekerheid en verduurzaming. Doel is om hiermee het draagvlak voor het product warmte, het vertrouwen in de markt en de bereidheid om te investeren te vergroten. Besluitvorming over de wet ligt bij het nieuwe kabinet.

Wat doet Bouwend Nederland?

• Voor Bouwend Nederland is het belangrijk dat er ook ruimte is voor lokale initiatieven en kleinschalige warmtenetten en dat er voldoende mogelijkheden zijn voor innovatie. Naar aanleiding van internetconsultatie heeft de minister besloten de grens voor kleine systemen naar 1.500 gebruikers op te hogen, onder andere om meer ruimte te bieden voor innovatie. Verder wordt een tijdelijke ontheffing op de vastgestelde duurzaamheidsnorm mogelijk gemaakt in verband met de vollooptijd van nieuwe duurzame bronnen.
• Wij volgen de verdere ontwikkeling van dit wetstraject.

Energiewet

De Energiewet moet twee vigerende wetten vervangen: de Gaswet en de Elektriciteitswet. Het voorstel voor de Energiewet is in 2020 aangeboden aan de Tweede Kamer. Deze wet moet een modern en geactualiseerd ordeningskader bieden. De wet moet de energietransitie ondersteunen.

Wat doet Bouwend Nederland?

• Bouwend Nederland heeft input geleverd op een internetconsultatie van begin 2021.
• Wij dringen erop aan dat een aantal beleidsmatige zaken geregeld worden rond de positie van netbeheerders (zoals hiervoor beschreven), prioritering en aansluittermijnen. Volgens het wetsvoorstel wordt de nu geldende termijn van achttien weken vervangen door een 'redelijke' termijn. Dat geeft bouwpartijen onvoldoende zekerheid. Een oplossing is het vroegtijdig melden van project- en wijkontwikkeling (26 tot 52 weken van tevoren). Dan kan de wijkinfrastructuur worden aangelegd en kunnen individuele aansluitingen met een kortere doorlooptijd van vier tot twaalf weken worden gerealiseerd.

BENG

Vanaf 1 januari 2021 moeten de vergunningaanvragen voor alle nieuwbouw, zowel woningbouw als utiliteitsbouw, voldoen aan de eisen voor Bijna Energieneutrale Gebouwen (BENG). Hiermee is de oude EPC vervangen door drie indicatoren die de energieprestatie van een gebouw uitdrukken: BENG 1, 2 en 3. De berekening van de indicatoren is vastgelegd in de NTA 8800. De eisen waaraan de indicatoren moeten voldoen zijn vastgelegd in de bouwregelgeving. Aan de invoering van BENG is een jarenlang traject voorafgegaan.

Wat doet Bouwend Nederland?

• Bouwend Nederland was (naast Aedes, NEPROM, WoningBouwersNL en het ministerie van BZK) partner van het Lente-akkoord. Dit platform heeft bijgedragen aan ontwikkeling van de regelgeving en het delen van kennis en ervaring. Hierdoor was de sector voorbereid op invoering van de nieuwe regelgeving.
• De samenwerking wordt voortgezet met het Lente-akkoord 2.0 Circulair en Industrieel Bouwen. Hierin gaat de aandacht niet alleen uit naar energie, maar ook naar andere duurzaamheidsaspecten.

Label-C-verplichting kantoren

Vanaf 1 januari 2023 moeten kantoorgebouwen minimaal energielabel C hebben. Slechts in enkele situaties geldt een uitzondering. De verplichting is gebaseerd op de Wet milieubeheer. Bouwbedrijven kunnen opdrachtgevers informeren, de benodigde maatregelen realiseren en zorgen dat het nieuwe energielabel op tijd wordt geregistreerd. De meeste bouwbedrijven moeten met hun kantoren ook zelf aan de labelplicht voldoen.

Wat doet Bouwend Nederland?

• Bouwend Nederland draagt inhoudelijk bij aan het platform 'Duurzaam. Energie. Besparen.' (DEB). Dit platform is geïnitieerd door MKB-Nederland.

Europese wet- en regelgeving

Veel ontwikkelingen op Europees niveau hebben direct of indirect gevolgen voor de wet- en regelgeving in Nederland. Bouwend Nederland volgt deze ontwikkelingen op de voet en probeert waar nodig en waar mogelijk invloed uit te oefenen.

Europese Green Deal

Doel van de Europese Green Deal is dat de uitstoot van CO2 in de gehele Europese Unie in 2030 met 55 procent is gereduceerd ten opzichte van 1990. In 2050 moet Europa volledig klimaatneutraal zijn.

'Fit-for-55'-pakket

De doelstellingen van de Green Deal zijn in 2021 uitgewerkt in het 'Fit-for-55'-pakket. Hierin staan voorstellen voor maatregelen en wetten die de Europese economie diepgaand veranderen. Voor renovatie van gebouwen en woningen wordt mogelijk €200 miljard beschikbaar gesteld. In het coalitieakkoord 2021-2025 is afgesproken dat het Nederlandse klimaatbeleid wordt herijkt zodra het pakket door de EU is vastgesteld.

Wat doet Bouwend Nederland?

We voeren in Brussel actieve lobby voor regelgeving die gunstig is voor de Nederlandse bouwers, ook rond de thema’s duurzaamheid en energietransitie. We pleiten voor eerlijke concurrentieverhoudingen met buitenlandse ondernemingen die in Nederland willen bouwen. We werken hierbij nauw samen met de Europese koepelorganisatie FIEC.

Brancheontwikkeling

Bouwend Nederland geeft uitvoering aan een Brancheontwikkelingsprogramma Energietransitie Bouw & Infra. Dit programma omvat activiteiten gericht op kennisontwikkeling, het delen van data- en informatiebronnen en het ontwikkelen van praktische tools.

Praktische tools en instrumenten

We ontwikkelen tools en instrumenten en stellen die beschikbaar aan leden. Deze tools zijn behulpzaam bij energiemaatregelen in de gebouwde omgeving.

• De Financieringswijzer Energiezuinig (ver)bouwen biedt een overzicht van financieringsmogelijkheden. Bouwbedrijven kunnen hiermee hun klanten adviseren. De Financieringswijzer wordt jaarlijks geüpdatet op basis van nieuwe regelingen en subsidies.
• De Routekaart Ventilatie en Luchtdichtheid is bedoeld voor energieadviseurs, energiecoaches, energielokketten en uitvoerende partijen. Het biedt een stappenplan om woningeigenaren te helpen bij het verduurzamen van hun woning op het gebied van ventilatie en luchtdichtheid. Bekijk ook de Routekaart na-isolatie.
• De publicatie ‘Strategische keuzes in duurzame installaties’ geeft woningcorporaties, bouwers en installateurs een praktisch inzicht in de meest gebruikte en meest geprogrammeerde duurzame installatieconcepten en voor welke woningtypen die het best geschikt zijn.
• De webpagina Standaard voor Woningisolatie geeft inzichten wanneer een bestaande woning goed genoeg is geïsoleerd om de overstap te maken naar verwarmen zonder gas én geeft praktische informatie waarmee iedere aannemer tot een compleet advies kan komen.

Nog in ontwikkeling:

• Handboek Duurzame Monumentenzorg (verwacht voorjaar 2022)

Inspiratietours
Op dit moment zetten corporaties en hun (bouw)partners al concrete en innovatieve stappen die het doel van de energietransitie dichterbij brengen. Om deze praktijkkennis verder te verspreiden, organiseren Aedes en Platform31 met partners zoals Bouwend Nederland inspiratietours. Van elke etappe uit de tour worden de belangrijkste lessen samengevat in een leaflet. Je vindt ze hieronder.

• Inspiratietour Energietransitie - deel 1
• Inspiratietour Energietransitie - deel 2
• Inspiratietour Energietransitie - deel 3
• Inspiratietour Energietransitie - deel 4
  
  
• Warmtetour Gasloos in gestapelde bouw
• Warmtetour Belofte waargemaakt
• Warmtetour Isoleren of installeren 
• Warmtetour Hybride of all electric

Meer weten over de Inspiratietour? Kijk op de website van Platform31.

Data

Betrouwbare en actuele data zijn voor bouw- en infrabedrijven onmisbaar om de juiste keuzes te maken.

• RvO Nederland heeft een aantal databronnen op een rij gezet in het Dataportaal energietransitie.
• De datavoorziening Energietransitie Gebouwde Omgeving (DEGO VNG) helpt gemeenten bij het werken met de data die nodig zijn voor het maken van een Transitievisie Warmte.
• Energie Cijfers en Tabellen is een online tool met kentallen over energiegebruik en de energiebesparing van diverse maatregelen, samengesteld door ISSO. Bouwend Nederland is partner van dit project.
• Zo werkt Energie in Nederland is een samenwerking van partijen uit het Nederlandse energiesysteem die gedreven worden door een gedeelde missie: inzicht geven in de werking van ons energiesysteem en zo het voeden van de geïnformeerde dialoog.

Interactieve themakaarten

Bouwend Nederland heeft interactieve themakaarten ontwikkeld, die op pandniveau informatie geven over de mogelijkheden voor energiemaatregelen en alternatieve warmtelevering.

• De Themakaart Isolatie geeft op pandniveau informatie over woningtypologie, energielabel (voor zover bekend) en corporatiebezit.
• De Themakaart Warmtenetten (MH) laat de geschiktheid voor midden- en hoge temperatuur warmtenetten zien op basis van de geschatte nationale kosten. Kaartlagen met verschillende temperatuurbronnen kunnen door de gebruiker worden aangezet.
• De Themakaart Warmtenetten (LT) laat hetzelfde zien voor netten met lage temperatuur.
• De Themakaart WKO bevat verschillende informatielagen over de geschiktheid voor warmte- en koudeopslag, voor zowel open als gesloten systemen. Daarnaast zijn de wijken van het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW) en de verschillende restrictiegebieden voor WKO opgenomen.
• De Webviewer Aquathermie brengt de potentie van aquathermie in Nederland in beeld en geeft per gebied inzicht in de haalbaarheid van een project.